Masamuda: reconstructie van middeleeuwse huizen in Archeopark te Broekpolder bij Rotterdam
Masamuda draagt op een laagdrempelige wijze bij aan de publieksverbreding van de archeologie. Toen enkele lokale AWN-leden, van de afdeling Helinium, in 1985 de eerste ideeën voor een archeologisch erf op papier zetten, was hun belangrijkste motivatie de wens de resultaten van hun en andere opgravingen voor een groot publiek toegankelijk te maken. De realiteit was immers zo, dat opgravingsverslagen een erg klein bereik hadden en voor velen te technisch van aard waren, vondsten zelden de museumvitrines haalden en als deze wel tentoongesteld werden, bleek het vaak moeilijk de leefomstandigheden van de bijbehorende mens aan de bezoeker over te brengen. Met Masamuda, waarvan in 2016 de eerste reconstructie van een steentijdhuis werd opgeleverd, maakt het publiek één op één kennis met het verre en vaak zo abstracte verleden. In en om de huisreconstructies beleeft het de manier waarop de toenmalige bewoners leefden en in hun levensonderhoud voorzagen, mede door de reconstructie van het omliggende erf en het bijbehorende landschap.
Het initiatief van AWN-Helinium is sinds 2006 formeel onderdeel geworden van het burgerinitiatief Federatie Broekpolder, dat als doelstelling heeft de Vlaardingse Broekpolder (400 ha.) tot een hoogwaardig natuur-, sport- en recreatiegebied om te vormen. Het Educatief Archeologisch Erf (per 2019 ‘Masamuda’, de middeleeuwse naam van het Maasmondgebied) is één van de vijf voorrangsprojecten van de Federatie Broekpolder, een ANBI-stichting met een niet-commercieel maatschappelijk oogmerk, die door vrijwilligers wordt aangestuurd.
De vaste kern vrijwilligers bestaat uit een groep van 35 mannen, vrouwen en kinderen, uit diverse geledingen van de samenleving. Daarnaast nemen ook twee (binnenkort drie) re-enactmentgroepen deel aan de activiteiten. De meeste vrijwilligers van het eerste uur waren AWN-leden, maar sinds de opening zijn ook anderen geworven en aan het project verbonden. Wij werken met een vrijwilligersovereenkomst, waarin de wederzijdse rechten, plichten en verwachtingen zijn vastgelegd.
Door de Federatie Broekpolder zijn de vrijwilligers verzekerd tegen ongevallen en voor aansprakelijkheid. Vrijwilligers worden vooral ter plekke geworven. Dit gebeurt grofweg op drie manieren: -door middel van informatiebordjes ‘vrijwilligers gezocht’ bij de ingang van zowel het steentijdhuis als de middeleeuwse locatie; -via een oproep op de website en in onze Masamuda-folder die in de regio bij erfgoedinstellingen, bibliotheken etc ligt, en -het meest effectief, bezoekers die duidelijk geïnteresseerd zijn persoonlijk aanspreken. Wij bieden onze vrijwilligers een maandelijkse interne Masamuda-nieuwsbrief, waarin nieuwtjes, wetenswaardigheden en planningen. Daarnaast organiseren wij op twee momenten in het jaar, nieuwjaar en in de nazomer, een sociaal moment met borrel en/of barbecue, en tussentijds (maar onregelmatig) vrijwilligersbijeenkomsten om nieuwtjes te delen en de toekomst te bespreken. Door middel van een app-groep wordt door de vrijwilligers tussentijds contact onderhouden.
Opvallend is dat sinds enige tijd belangstellenden zich zelf als vrijwilliger aanmelden, die vanuit de media of van horen zeggen over Masamuda hebben vernomen.
Vanaf realisatie van het steentijdhuis (uit de periode die in vaktermen Vlaardingencultuur wordt genoemd) trekt Masamuda een stijgend aantal bezoekers. Ondanks de nog geringe openingstijden (zondagmiddagen) overtroffen die vanaf het begin die van bijvoorbeeld het Museum Vlaardingen. Metingen/tellingen laten zien dat bezoekers/recreanten van de Broekpolder voor ongeveer de helft uit Vlaardingen komen en dat het overige publiek voornamelijk uit de Rotterdamse-Haagse Metropoolregio komt. Onze vrijwilligers treden op als archeogidsen en vertellen over de reconstructies en hoe ooit mensen in deze woonden en werkten. Naast de (gratis) openstelling op de zondagen en bij bijzondere evenementen (zoals Nationale Archeologiedagen en Open Monumentendag) trekt Masamuda doordeweeks op afspraak veel schoolklassen, een van de twee primaire doelgroepen. De leerlingen krijgen een interactieve les/clinic aangeboden, waarmee het ‘hands on!’ is. De bezoekende scholen komen voornamelijk uit Rotterdam, Schiedam, Vlaardingen en het Westland.
De publieksbeleving wordt ook bevorderd door het bieden van gelegenheid op de beide locaties voor filmopnames, zowel voor andere erfgoedinstellingen en de regionale en landelijke TV. De afgelopen twee jaar zijn opnamen gemaakt voor Museum Rotterdam, Museum Vlaardingen, Torenmuseum Valkenburg en de manifestatie ‘Dordrecht 800 jaar’. Door de NTR werd in en om het Rottahuis gefilmd voor de documentairereeks ‘Verborgen Verleden’ (aflevering over Rotterdam, met presentator Waldemar Torenstra) en recentelijk ‘Het verhaal van Nederland’ (over de geschiedenis van Nederland sinds de prehistorie, met presentator Daan Schuurmans). In 2018 was het Jeugdjournaal te gast bij de tewaterlating met een schoolklas van de reconstructie van de in Vlaardingen opgegraven boomstamkano uit de Vroege IJzertijd. Hiermee maken ook belangstellenden die niet fysiek op het erf geweest zijn, kennis met Masamuda en daarmee met de archeologie.
Het streven is de reconstructies in Masamuda zo dicht mogelijk bij de echte archeologie te houden. Dit betekent dat nauwlettend de opgravingsgegevens gevolgd worden en de vrijwilligers getraind worden methoden, technieken en materialen te gebruiken zoals die in de respectieve perioden voorkwamen. Deze activiteiten en de uitleg daarover door de vrijwilligers is een perfecte wijze van het betrekken van het publiek bij de beleving van het verleden.
Op Masamuda ontvangen wij eens in de twee/drie weken een re-enactorgroep (het betreft de Eburones en de groep Anno 1025. Met een Nederlands-Poolse groep, Kolovrat, wordt nu afgestemd wanneer deze gaat participeren), toegespitst op de periode 1000 AD. Hiermee wordt de beleving van de bezoeker nog verder vergroot, omdat deze vrijwilligers in tijdsspecifieke kleding activiteiten uitvoeren in en om de huizen die illustreren hoe gewoond en gewerkt werd.
Een bijzondere manier van kennisvergroting en het opdoen van ervaring met de authentieke leef- en werkwijze vloeit voort uit de samenwerking met de vakgroep Material Culture Studies van de archeologische faculteit van de Universiteit Leiden, onder leiding van prof dr Annelou van Gijn. In 2019 is een overeenkomst met deze vakgroep van experimenteel archeologen gesloten, waarbij onze vrijwilligers participeren in de experimenten van de universiteit, de universiteit hun experimenten op Masamuda uitvoeren en deze de vrijwilligers begeleidt. Vers van de naald kan nog gemeld worden dat dezelfde vakgroep, met Masamuda als partner, een NWO-grant toegekend heeft gekregen in het kader van het programma ‘Archeologie Telt’, waarbij wetenschap en publieksparticipatie centraal staat. De universiteit gaat in de komende jaren talloze experimenten op Masamuda uitvoeren, waarbij de vrijwilligers (waaronder naar verwachting vele nieuwe) een substantieel deel in de uitvoering daarvan voor hun rekening nemen.